Wat te doen met strafcultuur?

 

Wie zich afvraagt waarom er in anarchistische kringen zoveel scepsis bestaat ten aanzien van strafcultuur kan ik de teksten van de Nederlandse jurist Thom Holterman aanraden. Teksten die nogal wat kritisch criminologische elementen omvatten. Zelf wil ik er ook wat over kwijt. Volgens mij heeft het niet alleen veel te maken met wie er juist gestraft wordt en het waarom daarvan, maar ook met de vraag in hoeverre straffen wel werkt als men beter gedrag wil bekomen.

1. Wie wordt er juist gestraft en waarom dan wel?

Als we de vele landen en maatschappijen in de wereld bekijken dan zien we op veel plekken elementen van een strafcultuur opduiken. In gevangenissen en rechtbanken maar ook bijvoorbeeld in de opvoeding en in scholen. Straffen is daarbij soms heel onrechtvaardig. En we zien ook vaak straffeloosheid in gevallen waarbij we veel argumenten terugvinden om gedrag wel te bestraffen. Alles hangt daarbij af van de contexten, waarin we zowel lichte als zware straffen kunnen terugvinden.

2. In hoeverre werkt het straffen om beter gedrag te bekomen?

We zien veel recidivisme na gevangenisstraffen. Dit werpt mee de vraag op in hoeverre negatief gedrag bestraffen wel werkt. Als het straffen zo weinig goede resultaten heeft bij gevangenisstraffen zijn die resultaten misschien ook niet echt vindbaar bij straffen in het algemeen. Komt een individu moreel gezien beter uit de gevangenis dan dat het individu er in gaat? Soms wel, maar daarin lijkt toch veel af te hangen van de aard van de begeleiding die in de gevangenis aan de bestrafte wordt geboden en de duur van de gevangenisstraf. Vindt een voormalig gedetineerde een eigen weg in de maatschappij na de gevangenisstraf? Dat soort dingen. Bovendien kan een klein boefje de gevangenis ingaan en er weer uitkomen als zware crimineel. Hetgeen onder meer te maken heeft met socialisatieprocessen in gevangenissen. Wie daar aangezet wordt tot zware criminele feiten door medegevangenen gaat er misschien wel toe over na vrijlating uit de gevangenis.

Een maatschappij die extreem immoreel gedrag wil voorkomen heeft eventueel het recht om mensen van de maatschappij af te zonderen in gevangenissen. Daarbij moet de maatschappij zich wel bewust zijn van het gegeven dat een gevangenisstraf een grote impact heeft op het leven van een gedetineerde, een impact die negatieve gevolgen kan hebben wanneer de gedetineerde weer wordt vrijgelaten.

Heeft de linkerzijde een te grote hang naar strafcultuur? Ik vind van wel. Er wordt binnen de linkerzijde bijvoorbeeld te weinig gezocht naar betere opvoedings- en leermethoden dan de gangbare. En er heerst een al te groot vertrouwen in strafcultuur. Dat er mee voor kan zorgen dat mensen niet de ambitie formuleren om tot een heel andere samenleving te proberen komen. Een samenleving waarin strafcultuur weinig of geen relevantie heeft, omdat die maatschappij volop draait rond moreel wenselijk gedrag en daarnaast ook juridische procedures van verzoening, bemiddeling en arbitrage.

In een tekst uit 2022 genaamd 'Zwaarder Straffen Maakt De Maatschappij Niet Veiliger. Integendeel' bespreekt Thom Holterman de visies op crimineel gedrag en bestraffing van het ‘Rassemblement national’ (RN), de extreemrechtse partij van Marine Le Pen. Daarin bekritiseert hij hoe de beloofde oplossingen van Marine Le Pen de sociale ongelijkheden versterken.

Holterman: "Het RN belooft ‘de grote schoonmaak’ (van Frankrijk) en ‘een herstel van de orde’. Met hen aan de macht garanderen zij ‘veiligheid voor iedereen’. Het politieke programma van RN beweert: meer agenten en meer gevangeniscellen is gelijk aan minder criminaliteit." Schone schijn echter want de landen die de minste delinquentie kennen, zijn niet de landen met de meeste gevangenissen of de meeste politieagenten. Dat zijn de landen die een sterke en ruimhartige verzorgingsstaat kennen. Holterman (2022): "De echte veiligheid bestaat uit het vermogen van mensen om zich te kunnen voeden, om een dak boven hun hoofd te hebben, om onderwijs te ontvangen. Kortom, het percentage moorden is het hoogst in landen waar ongelijkheden het omvangrijkst zijn: landen in Latijns-Amerika (behalve Chili), Afrika, Rusland en van de westerse landen, de Verenigde Staten."

Curieus vindt Holterman ook dat Marine Le Pen haar partij - "deze partij van het volk" - juist "de meest ontheemden de gevangenis in wil sturen: dáár treft men namelijk hen aan die afkomstig zijn uit de minst bedeelde milieus, die het kortst onderwijs hebben gevolgd en die het vaakst werkloos zijn. Bovendien stapelt de gevangenis onrechtvaardigheid op onrechtvaardigheid: door bemoeilijken van de sociale integratie van de meest achtergestelden, door stigmatisering van hen en door verbreken van hun relatie met de maatschappij. Verzwaring van strafmaatregelen laat wel dit aantal toenemen maar niet de delinquentie afnemen."

Waarom Le Pen haar partij dan bijvoorbeeld niet eerder de witteboordencriminaliteit wil aanpakken? Onlangs werd duidelijker waarom. In de kringen van medestanders van Le Pen en haar vader zou veel geld verduisterd zijn. Het hoeft dus niet te verwonderen dat Marine Le Pen niet al te veel aandacht wou voor de criminele praktijken van de financieel veel meer begunstigden, ze deed zelf aan witteboordencriminaliteit. Zal een straf voor Marine Le Pen, bijvoorbeeld onder meer in de vorm van het enkele jaren moeten dragen van een elektronische enkelband, haar gedrag verbeteren? Ik vrees er wat voor.

Noot: op de site Libertaire Orde, een initiatief van Thom Holterman, vindt men heel wat teksten ivm strafcultuur.